Đình thần làng Bình Thủy - Vĩnh Thông

Giá trị nghệ thuật của đình thần Bình Thủy không chỉ được thể hiện rõ nét qua kết cấu kiến trúc mà còn ở kỹ thuật chạm khắc, các chi tiết và hình ảnh trang trí… thể hiện sự tài hoa và tinh tế của người xưa. Tất cả tạo nên sự kết hợp vừa trang nghiêm nhưng vừa hài hòa và tao nhã.

Nội thất của đình nổi bật với nhiều bản điêu khắc gỗ, phù điêu, tranh tường, bao lam, thành vọng, hoành phi, liễn đối, khánh thờ, tủ thờ… Tất cả được sơn son thếp vàng và chạm trổ hoa văn tinh vi sắc sảo với các đề tài hoa lá, chim thú, tứ linh, bát tiên… Kỹ thuật chế tác và điêu khắc gỗ ở đình Bình Thủy phong phú với nhiều hình thức thể hiện và đạt đến sự tinh xảo với những đường nét uyển chuyển, sinh động.

Nổi bật hơn cả vẫn là hàng chục bao lam, thành vọng, hoành phi, liễn đối đã có từ xa xưa, làm bằng chất liệu gỗ quý, không bị thời gian làm hư hoại. Các hoành phi có dạng hình chữ nhựt hoặc cuốn thư, các liễn đối có dạng phẳng hoặc ốp cột. Nội dung chủ yếu của chúng là ca ngợi ân đức thần linh và cầu mong thái bình sung túc như: “Bảo hộ thôn trung”, “Đông Nam định”, “Tây Bắc an”, “Thần ân phổ chiếu”, “Quốc thới dân an”, “Phong hòa vũ thuận”…

Về cổ vật, đình còn lưu giữ hàng chục tủ thờ, bàn thờ, khánh thờ, long vị… được chế tác điêu luyện. Về dụng cụ tế lễ có chuông, trống, mõ, lỗ bộ (binh khí), hàng chục bộ lư đồng, nhiều cặp tán lộng, các bộ lễ phục và nhiều vật dụng khác… Một điểm đặc sắc nữa của đình Bình Thủy là nghệ thuật tranh tường. Vách phía trên các cửa ra vào và dọc theo vách hai bên ngôi đình là những bức tranh nhẹ nhàng uyển chuyển mà giàu tính hiện thực về đề tài làng quê, thần tiên, thủy mặc… Chúng đa phần do ông Hương quản Huỳnh Văn Đoan vẽ trước năm 1945.

4. Tôn thần và sắc thần

Đình Bình Thủy thờ thần Thành Hoàng Bổn Cảnh - vị thần cai quản địa phương sở tại và bảo hộ chung cho cộng đồng cư dân nơi ấy. Mặc dù chỉ mang tính biểu tượng chứ không phải nhân vật lịch sử cụ thể, nhưng từ lâu Thành Hoàng đã trở thành vị phúc thần mang đến sự ấm no cho cộng đồng, gắn liền với đời sống tâm linh của mỗi cá nhân và sự thạnh suy, thăng trầm của làng xã.

Ngoài ra, đình còn thờ vọng Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh - danh tướng có công xác lập chủ quyền cho người Việt ở phương Nam. Thờ vọng là không phải nơi thờ chính thức mà chỉ tưởng nhớ, không có sắc phong. Đình Bình Thủy chỉ có sắc phong Thành Hoàng Bổn Cảnh, chứ không có sắc phong riêng nêu tên Nguyễn Hữu Cảnh, điều nầy tương tự một số đình lân cận trong vùng cũng thờ vọng ông.

Sắc thần là văn bản do vua ban để phong tước cho một vị thần. Đình thần Bỉnh Thủy có sắc phong của vua Bảo Đại năm thứ mười chín (1944) phong cho thần Thành Hoàng Bổn Cảnh tước hiệu Tĩnh Hậu Dực Bảo Trung Hưng trung đẳng thần. Đây cấp bực lớn thường phong cho những vị thần có uy danh, trên nữa là thượng đẳng thần nhưng trường hợp nầy rất hiếm gặp ở Nam Kỳ. Sắc thần làng Bình Thủy đến nay vẫn còn giữ được màu vàng nghệ của giấy, màu đỏ của ấn vua. Trên mặt tờ sắc trang trí hình rồng mây uốn lượn, chữ triện, chấm tròn màu trắng, xung quanh viền bằng các họa tiết cung đình cổ điển…

Nguyên văn sắc phong như sau: “Sắc Long Xuyên tỉnh, Tỉnh Thành quận, Định Thành tổng, Bình Thủy thôn phụng sự Bổn Cảnh Thành Hoàng tôn thần hộ quốc tý dân. Nẫm trứ linh ứng tứ kim phi thừa, cảnh mệnh miến niệm thần hưu trứ phong vi Tĩnh Hậu Dực Bảo Trung Hưng trung đẳng thần. Chuẩn kỳ phụng sự tịch cơ thần kỳ tương hựu bảo ngã lê dân. Khâm tai! Bảo Đại thập cửu niên, tam nguyệt, nhị thập nhị nhựt.”

Tạm dịch: Sắc cho thôn Bình Thủy, tổng Định Thành, quận Tỉnh Thành, tỉnh Long Xuyên, thờ phượng thần Thành Hoàng Bổn Cảnh giữ nước giúp dân. Xét thấy xưa từng linh ứng, nay vâng mệnh lớn, nhớ đến công lao của thần nên phong là Tĩnh Hậu Dực Bảo Trung Hưng trung đẳng thần. Cho phép thờ phượng để thần che chở dân ta. Kính nghe! Bảo Đại năm thứ mười chín ngày hai mươi hai tháng ba.

Đình thần Bình Thủy không chỉ gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển cù lao Năng Gù - làng Bình Thủy, mà còn là chứng nhân cho bao biến cố của quê hương. Dù đã tồn tại hơn hai thế kỷ và trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, nhưng bằng bàn tay và khối óc của bao thế hệ, từ ngôi miếu nhỏ thờ thần ngày nào đã trở thành một di tích có giá trị độc đáo. Ngày nay, đình Bình Thủy là một công trình kiến trúc cổ và đẹp nổi tiếng không chỉ riêng huyện Châu Phú mà cả tỉnh An Giang. Ngôi đình uy nghiêm giữa làng quê bình dị, giữ được phong cách nghệ thuật truyền thống của vùng đất phương Nam, đồng thời bảo tồn được nhiều di sản có giá trị.

 

VĨNH THÔNG

(Bài đăng trên Tạp chí Xưa & nay, số 433, 2013 & in trong

sách Dấu ấn thượng châu thổ, Nxb Tổng hợp TP.HCM, 2021)